Hiện nay, theo quy định tại Luật trọng tài thương mại 2010 có hai hình thức trọng tài là hình thức Trọng tài vụ việc và Trọng tài quy chế. Vậy giữa hai hình thức này, lựa chọn hình thức nào sẽ tốt hơn?

Thứ nhất, về hình thức Trọng tài vụ việc, có nhiều cách hiểu về thuật ngữ này, tuy nhiên có thể hiểu là hình thức trọng tài này do các bên tranh chấp thỏa thuận thành lập để giải quyết vụ tranh chấp giữa các bên và trọng tài sẽ tự chấm dứt tồn tại khi giải quyết xong vụ tranh chấp. Nói một cách khác, Trọng tài vụ việc là hình thức trọng tài tự tiến hành.

Bản chất của hình thức Trọng tài vụ việc thể hiện qua các đặc trưng cơ bản là:

• Trọng tài vụ việc chỉ được thành lập khi phát sinh tranh chấp và tự chấm dứt hoạt động khi giải quyết xong tranh chấp.
• Hai là, trọng tài vụ việc không có trụ sở thường trực, không có bộ máy điều hành, không có danh sách trọng tài viên.
• Ba là, trọng tài vụ việc không có quy tắc tố tụng dành riêng cho mình.

Ưu điểm: lợi thế của hình thức Trọng tài vụ việc là quyền tự định đoạt của các bên là rất lớn. Thủ tục giải quyết của Trọng tài vụ việc là hoàn toàn do các bên tự thỏa thuận cho riêng họ và các Trọng tài viên phải tuân theo. Nếu các bên đều hợp tác để thực hiện đầy đủ thì vụ việc có thể giải quyết nhanh chóng và ít tốn kém; quyền lựa chọn trọng tài viên của các bên không bị giới hạn bởi danh sách trọng tài viên như Trọng tài quy chế; các bên tranh chấp có quyền rộng rãi trong việc xác định quy tắc tố tụng để giải quyết tranh chấp giữa các bên, các bên có thể thỏa thuận để bỏ qua một số thủ tục tố tụng không cần thiết và qua đó rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp.

Nhược điểm: Không có một bộ máy điều hành để giám sát và hỗ trợ, do đó nếu khi gặp phải những sự kiện phát sinh ngoài dự tính các bên không nhận được sự hỗ trợ từ một cơ quan thường trực hay từ các chuyên gia như hình thức Trọng tài quy chế thì rất có thể các Trọng tài viên sẽ không thể giải quyết được. Hơn nữa, ở nước ta hiện nay, Trọng tài viên hầu hết xuất phát điểm từ nhiều lĩnh vực khác nhau, chưa được đào tạo một cách bài bản nên không tránh khỏi những vấn đề phát sinh mà không thể giải quyết được trong quá trình tố tụng.

Thứ hai, về hình thức Trọng tài quy chế,  là hình thức trọng tài được thành lập dưới dạng các trung tâm, tổ chức hoặc hiệp hội, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có trụ sở cố định và hầu hết các tổ chức trọng tài đều có Quy tắc tố tụng trọng tài riêng và Danh sách trọng tài viên riêng.

Ưu điểm:

• Điểm thuận lợi nhất của hình thức này là các thủ tục, các giai đoạn, quy trình tố tụng được quy định chi tiết từ lúc bắt đầu tố tụng cho đến khi kết thúc. Điều này đảm bảo trong hầu hết mọi trường hợp tranh chấp sẽ được giải quyết không quá phụ thuộc vào việc một bên có tham gia vào quá trình tố tụng trọng tài hay không.
• Hầu hết các tổ chức trọng tài đều có những chuyên gia/chuyên viên được đào tạo tốt để hỗ trợ, các chuyên gia/chuyên viên này sẽ giám sát để đảm bảo việc một Hội đồng trọng tài được thành lập, các khoản phí trọng tài sẽ được nộp đủ, đúng hạn và đảm bảo quá trình tố tụng được diễn ra đúng thời hạn đã vạch ra trước đó.

Nhược điểm:

• Tốn kém nhiều chi phí. Bao gồm các khoản phí như thù lao cho các Trọng tài viên và các chi phí hành chính khác.
• Do các bên phải tuân thủ thời hạn của Quy tắc tố tụng nên các bên không thể rút ngắn thời hạn bất kì nếu muốn như hình thức Trọng tài vụ việc ở trên.

Như vậy, các bên trong tranh chấp nên cân nhắc cẩn thận về bản chất vụ việc để lựa chọn một hình thức trọng tài phù hợp. Tuy nhiên, thực tế nhận thấy thì trọng tài quy chế là hình thức đáng cân nhắc hơn bởi vì thông thường một khi các bên đã có tranh chấp và muốn khởi kiện ra một cơ quan để giải quyết tranh chấp thì tức là giữa các bên đã không còn tiếng nói chung hoặc một bên vi phạm nghĩa vụ và lẩn tránh nghĩa vụ do đó nếu lựa chọn hình thức Trọng tài vụ việc là rất khó để thực hiện được và đi đến kết quả tốt nhất.

Giới thiệu về Trung tâm trọng tài Thương mại phía Nam ( STAC)